„Czy dopuszczalna jest droga sądowa w sprawie o ustanowienie służebności drogi koniecznej do określonych nieruchomości przez poszerzenie istniejącej drogi publicznej?”
„Przepis art. 145 k.c. uprawnia sąd do ustanowienia służebności drogi koniecznej także wtedy, gdy ustanowienie jej polega na poszerzeniu istniejącej drogi publicznej.”
Uzasadnienie faktyczne
Sąd Powiatowy w Ropczycach postanowieniem z dnia 30.VIII.1971 r. orzekł poszerzenie istniejącej drogi oznaczonej numerem katastralnym 683/42, a położonej w S., do szerokości 4 metrów, licząc od istniejącego płotu Barbary J. i Petroneli H., kosztem działki 683/20, znajdującej się w posiadaniu Wiktorii S. i Zofii S.; nakazał ostatnio wymienionym uczestnikom przesunięcie płotu poza pas o wskazanej szerokości oraz usunięcie istniejących drzewek; zasądził od Heleny Ż. odszkodowanie w kwocie 2.124 zł oraz dalszą kwotę 600 zł za szkodę wynikłą z usunięcia drzewek – na rzecz Zofii S., Wiktorii S. i Jana S., a poza tym zasądził kwotę 2.000 zł w wypadku wykonania prac związanych z przesunięciem płotu i usunięciem drzewek; orzekł ustanowienie określonej na wstępie służebności na rzecz parcel 650, 683/1 gm. kat. S., stanowiących własność Heleny Ż.
W uzasadnieniu postanowienia Sąd na podstawie arkusza gruntowego z daty 15.VIII.1970 r. L.ks. zam. 9775/75 ustalił, że działka gruntowa 683/42 o powierzchni 8 arów stanowi drogę i jest dobrem publicznym.
Wnioskodawcy Helena i Andrzej małż. Ż. są właścicielami gospodarstwa rolnego położonego w S., a składającego się z działek gruntowych 650,683/1 o powierzchni 5 ha 39 arów. Droga publiczna graniczy od strony zachodniej z parcelą 683/12, która stanowi własność Barbary J., od strony zaś wschodniej z działką 683/20, będącą, jak wykazuje wyżej oznaczony arkusz gruntowy, współwłasnością Wiktorii S. i Zofii S. po 1/2 części, a według wyjaśnień tych uczestniczek stanowiącą grunt ich rodziców, przy czym spadkobiercami są one oraz ich brat Jan S.
Wnioskodawcy twierdzili, że istniejąca droga w granicach katastralnych jest za wąska, wobec czego zachodzi konieczność ustanowienia stosownej służebności drogowej.
Sąd wskazał, iż biegły inż. M. B. wyraził pogląd, że istniejąca droga o przeciętnej szerokości 2,80 m jest za wąska i powinna być poszerzona do 4 m i to przez przesunięcie płotu na parceli 683/12 Barbary J. Biegły inż. J.S., jak wskazał Sąd, również wypowiedział się za poszerzeniem drogi do 4 m.
Biegły ten stwierdził, że mechaniczny sprzęt rolniczy, jak np. snopowiązałka traktorowa, ma rozstaw o szerokości 3,80 m, a więc przy szerokości drogi ogrodzonej płotami zaledwie się pomieści. Zdaniem tego biegłego, poszerzenie drogi powinno nastąpić kosztem parcel po obu stronach drogi. Sąd podzielił opinie biegłych co do niedostatecznej szerokości drogi i uznał za uzasadnione ustanowienie z mocy art. 145 k.c. stosownej służebności.
Natomiast nie podzielił opinii biegłych co do sposobu korzystania z drogi w szerszym zakresie. Uznał, iż powinno to nastąpić w wyniku przesunięcia płotu na parceli 683/20 Wiktorii S. i Zofii S., nie zaś przez przesunięcie płotu na parceli Barbary J.
W związku z rewizją złożoną od powyższego postanowienia przez uczestniczki Wiktorię S. i Zofię S. Sąd Wojewódzki w Rzeszowie przedstawił Sądowi Najwyższemu w trybie art. 391 k.p.c. do rozstrzygnięcia następujące zagadnienie prawne: „Czy dopuszczalna jest droga sądowa w sprawie o ustanowienie służebności drogi koniecznej do określonych nieruchomości przez poszerzenie istniejącej drogi publicznej?”
Uzasadnienie prawne
Sąd Najwyższy na podstawie powyższego przepisu przejął sprawę do rozpoznania i zważył, co następuje:
Ustawa z dnia 29 marca 1962 r. o drogach publicznych (Dz. U. Nr 20, poz. 90) reguluje właściwość organów administracji państwowej w zakresie budowy i przebudowy dróg publicznych. Przepisy tej ustawy nie zawierają wszakże postanowień wyłączających ustanowienie przez sąd na podstawie art. 145 k.c. drogi koniecznej w postaci przyznania właścicielom nieruchomości uprawnionej prawa korzystania, w celach przejazdu, z przyległego do drogi publicznej pasa gruntu położonego na nieruchomości obciążonej.
Sąd Powiatowy władny był zatem orzec o żądaniu zgłoszonym przez wnioskodawców w niniejszej sprawie. Nie dokonał jednak ustaleń koniecznych do należytej oceny prawidłowości zaskarżonego postanowienia.
Sąd Wojewódzki nie podzielił opinii biegłych co do określenia przyległego do drogi publicznej pasa gruntu, który ma być wykorzystany w celach przejazdu i uznał, iż powinien on przebiegać przez działkę 683/20, znajdującą się w posiadaniu Wiktorii S. i Zofii S. Wobec braku istotnej – w świetle dokonanych ustaleń – różnicy kosztów związanych z przesunięciem czy to płotu znajdującego się na parceli 683/2 Barbary J., czy też płotu znajdującego się na parceli 683/20 Wiktorii S. i Zofii S. i wynikających stąd szkód, uzasadnienie zaskarżonego postanowienia nie zawiera ustaleń umożliwiających odparcie podniesionego w rewizji zarzutu, że teren stanowiący własność skarżących uczestniczek jest w zimie narażony na gwałtowne działanie wiatrów i w celu zapobieżenia ich skutkom ojciec uczestniczek zasadził drzewa. W tym zakresie sprawa nie została wyjaśniona.
Dokonanie zaś w tym zakresie ustaleń ma istotne znaczenie wobec nakazanego zaskarżonym postanowieniem usunięcia drzew. Nie została też dostatecznie wyjaśniona kwestia zakresu, a w szczególności częstotliwości korzystania z przejazdu drogą położoną między parcelami 683/12 i 683/20 w celu przewiezienia sprzętu rolniczego o szerszym rozstawie, jak np. snopowiązałka, która przy obecnej szerokości drogi mieści się, jakkolwiek z trudem, między istniejącymi ogrodzeniami.
Brak wyczerpujących w tym zakresie ustaleń, koniecznych do należytej oceny prawidłowości rozstrzygnięcia sprawy, usprawiedliwia uchylenie zaskarżonego postanowienia.
