Przemoc ekonomiczna to forma przemocy domowej, która często pozostaje niezauważona, ponieważ nie wiąże się z fizycznym atakiem, lecz z kontrolowaniem finansów i ograniczaniem dostępu do środków do życia. W polskim prawie nie funkcjonuje osobna definicja przemocy ekonomicznej, ale jej przejawy można odnaleźć w regulacjach dotyczących przemocy w rodzinie, praw i obowiązków małżonków oraz w przepisach kodeksu karnego i cywilnego.
Przemoc ekonomiczna może przejawiać się na różne sposoby, między innymi poprzez całkowite kontrolowanie finansów w rodzinie przez jednego z małżonków, pozbawianie drugiej osoby dostępu do kont bankowych lub zmuszanie do szczegółowego raportowania wydatków. Często spotykanym zjawiskiem jest także zakaz podejmowania pracy lub edukacji, co prowadzi do całkowitej zależności finansowej jednej ze stron. Inną formą przemocy ekonomicznej może być również wykorzystywanie dochodów małżonka w sposób dla niego niekorzystny, na przykład zaciąganie kredytów na jego nazwisko bez zgody czy manipulowanie świadczeniami socjalnymi w taki sposób, aby druga strona nie mogła z nich korzystać.
Ofiary przemocy ekonomicznej mogą przez długi czas nie zdawać sobie sprawy z tego, że ich sytuacja jest nieprawidłowa. Często przekonanie, że „tak powinno być” lub że „to normalne, że jedna osoba zarządza finansami”, sprawia, że nie podejmują żadnych działań. W rzeczywistości jednak każdy ma prawo do równoprawnego korzystania z majątku wspólnego oraz do podejmowania własnych decyzji finansowych. Ograniczanie tego prawa może prowadzić do wykluczenia społecznego i uniemożliwiać normalne funkcjonowanie.
Osoby doświadczające przemocy ekonomicznej mogą podjąć różne kroki prawne, aby zabezpieczyć swoją sytuację finansową i prawną. W przypadku odmowy przekazywania środków na utrzymanie rodziny można złożyć wniosek o zabezpieczenie roszczeń alimentacyjnych. Dotyczy to nie tylko dzieci, ale także współmałżonka, który nie ma możliwości samodzielnego utrzymania się. W sytuacji, gdy przemoc ekonomiczna prowadzi do rażąco niesprawiedliwego traktowania w kwestiach majątkowych, można ubiegać się o podział majątku wspólnego z uwzględnieniem nierównego podziału, jeśli jedna strona nadużywała swoich praw w tym zakresie.
Jeśli ofiara przemocy ekonomicznej nie ma dostępu do wspólnych kont lub majątku, warto rozważyć założenie odrębnego rachunku bankowego i w miarę możliwości zabezpieczenie własnych środków. W niektórych przypadkach można również wystąpić do sądu z wnioskiem o zobowiązanie małżonka do przekazywania określonych kwot na potrzeby rodziny. Gdy dochodzi do nadużyć finansowych, takich jak wymuszanie podpisywania umów kredytowych czy przejmowanie wynagrodzenia bez zgody drugiej strony, można również rozważyć zgłoszenie przestępstwa, na przykład oszustwa lub uporczywego uchylania się od obowiązków alimentacyjnych.
W przypadkach, gdy przemoc ekonomiczna łączy się z innymi formami przemocy, takimi jak przemoc psychiczna czy fizyczna, można skorzystać z procedur przewidzianych w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Obejmuje to między innymi możliwość uzyskania nakazu opuszczenia wspólnego mieszkania przez sprawcę lub zakazu zbliżania się do ofiary. Istnieją również organizacje pomocowe, które oferują wsparcie dla osób doświadczających tego rodzaju przemocy, w tym ośrodki pomocy społecznej, fundacje zajmujące się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie oraz specjalistyczne poradnie prawne.
Aby zapobiec przemocy ekonomicznej, warto zadbać o własną niezależność finansową już na wczesnym etapie związku. Posiadanie własnego konta bankowego, samodzielne zarządzanie częścią budżetu domowego oraz świadomość swoich praw to kluczowe kroki, które mogą pomóc uniknąć całkowitej zależności finansowej. Warto także unikać podpisywania dokumentów finansowych bez dokładnej analizy ich treści oraz dbać o transparentność w zarządzaniu wspólnymi finansami.
Przemoc ekonomiczna jest poważnym problemem, który może mieć dalekosiężne konsekwencje, zarówno dla ofiary, jak i dla całej rodziny. Osoby, które doświadczają tego rodzaju przemocy, nie powinny pozostawać same ze swoim problemem, lecz szukać wsparcia prawnego i organizacyjnego, aby odzyskać niezależność finansową i zapewnić sobie bezpieczeństwo. Jeśli masz wątpliwości dotyczące swojej sytuacji lub potrzebujesz pomocy w podjęciu odpowiednich kroków prawnych, zapraszam do kontaktu.
