Prowadzenie działalności gospodarczej przez jednego z małżonków w trakcie trwania małżeństwa rodzi wiele pytań, zwłaszcza gdy dochodzi do rozwodu lub podziału majątku. W praktyce często pojawia się wątpliwość: czy firma prowadzona przez jednego małżonka wchodzi do majątku wspólnego, czy stanowi jego majątek osobisty? Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta i zależy od wielu czynników.
Wspólność majątkowa małżeńska – co obejmuje?
Z chwilą zawarcia małżeństwa, o ile małżonkowie nie podpisali intercyzy, powstaje między nimi wspólność majątkowa. Obejmuje ona wszystkie przedmioty majątkowe nabyte w trakcie trwania małżeństwa, bez względu na to, na czyje nazwisko zostały kupione i kto faktycznie nimi dysponuje.
Do majątku wspólnego wchodzą m.in.:
- wynagrodzenie za pracę,
- dochody z innej działalności zarobkowej,
- dochody z majątku wspólnego oraz z majątku osobistego,
- przedmioty nabyte za środki pochodzące z majątku wspólnego.
Czy jednak firmę prowadzoną przez jednego małżonka również należy uznać za składnik majątku wspólnego?
Działalność gospodarcza a majątek wspólny
Prawo jasno rozróżnia przedsiębiorstwo jako całość od poszczególnych składników majątkowych wykorzystywanych w działalności gospodarczej. Firma (rozumiana jako działalność gospodarcza wpisana np. do CEIDG) nie jest osobnym „przedmiotem” majątkowym w sensie prawnym, lecz zespołem elementów: rzeczy, praw, obowiązków, kontaktów z kontrahentami, marki.
Z punktu widzenia prawa rodzinnego i majątkowego, działalność gospodarcza prowadzona przez jednego z małżonków co do zasady należy do majątku wspólnego, jeśli została rozpoczęta w trakcie trwania wspólności majątkowej. Oznacza to, że:
- dochody osiągane z działalności gospodarczej wchodzą do majątku wspólnego,
- składniki majątkowe nabyte na potrzeby firmy za środki z majątku wspólnego również wchodzą do tego majątku,
- zobowiązania zaciągnięte przez przedsiębiorcę na cele działalności gospodarczej mogą obciążać majątek wspólny.
Inaczej wygląda sytuacja, jeśli firma została założona przed ślubem lub po ustanowieniu rozdzielności majątkowej – wtedy zasadniczo pozostaje majątkiem osobistym tego małżonka.
Majątek firmy – jakie składniki wchodzą do podziału?
Jeśli firma powstała w trakcie małżeństwa, to składniki majątkowe nabyte na potrzeby tej firmy (np. maszyny, samochody, sprzęt, nieruchomości, prawa majątkowe) wchodzą do majątku wspólnego i podlegają podziałowi. Nie oznacza to jednak, że drugi małżonek automatycznie staje się współwłaścicielem firmy jako działalności gospodarczej.
Nie wchodzą natomiast do majątku wspólnego elementy ściśle związane z osobą przedsiębiorcy, takie jak:
- firma (nazwa przedsiębiorstwa),
- uprawnienia i koncesje przyznane wyłącznie temu małżonkowi,
- odszkodowania osobiste związane z prowadzeniem działalności.
W praktyce oznacza to, że podczas podziału majątku można domagać się rozliczenia wartości majątkowych powstałych dzięki działalności gospodarczej małżonka, ale nie można domagać się udziału w samej firmie (jako bycie jej współwłaścicielem czy współprzedsiębiorcą).
Odpowiedzialność za długi związane z działalnością
Warto pamiętać, że majątek wspólny odpowiada również za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z małżonków za zgodą drugiego małżonka. Jeśli np. przedsiębiorca wziął kredyt na rozwój firmy, a współmałżonek wyraził na to zgodę – wierzyciel może dochodzić spłaty z majątku wspólnego.
Jeżeli natomiast współmałżonek nie wyraził zgody na zobowiązanie – wierzyciel może dochodzić roszczeń wyłącznie z majątku osobistego przedsiębiorcy oraz z przedmiotów majątkowych wchodzących do przedsiębiorstwa.
Podział majątku wspólnego z firmą w tle
Podczas podziału majątku wspólnego należy oszacować wartość składników związanych z działalnością gospodarczą – maszyn, sprzętu, samochodów, nieruchomości służących firmie. Najczęściej powołuje się w tym celu biegłego sądowego, który wycenia te składniki na dzień ustania wspólności majątkowej.
Jeden z małżonków może ubiegać się o przyznanie składników związanych z działalnością gospodarczą na jego wyłączność, z obowiązkiem spłaty drugiego małżonka. W ten sposób firma może dalej funkcjonować bez zakłóceń, a były współmałżonek otrzyma należną mu rekompensatę.
Czy można wyłączyć firmę z majątku wspólnego?
Tak – poprzez zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej (intercyzy) przed ślubem lub w trakcie trwania małżeństwa. W takiej umowie małżonkowie mogą postanowić, że dochody z działalności gospodarczej lub jej składniki nie wchodzą do majątku wspólnego.
Intercyza daje większą niezależność przedsiębiorcy i chroni firmę przed skutkami podziału majątku w razie rozwodu. To szczególnie ważne w przypadku firm rodzinnych, działalności wymagającej specjalnych licencji czy działalności obarczonej ryzykiem finansowym.
Firma prowadzona przez jednego z małżonków w trakcie małżeństwa co do zasady wchodzi do majątku wspólnego – ale nie jako sama działalność gospodarcza, lecz poprzez składniki majątkowe oraz dochody z niej osiągane. Podczas podziału majątku po rozwodzie należy uwzględnić jej wartość, a jeden z małżonków może domagać się spłaty należnego mu udziału.
Każda sytuacja wymaga indywidualnej analizy – w zależności od tego, kiedy firma została założona, z jakich środków była finansowana i jakie składniki majątkowe wchodzą w jej skład. Jeśli prowadzisz działalność gospodarczą i zastanawiasz się, jak rozwód lub podział majątku wpłynie na Twoją firmę, zapraszam do kontaktu z moją kancelarią. Oferuję profesjonalną pomoc prawną i wsparcie na każdym etapie – zarówno przed, jak i po rozwodzie. Razem znajdziemy najlepsze rozwiązanie chroniące Twój interes.
