W polskim systemie prawnym władza rodzicielska to nie tylko przywilej, ale przede wszystkim odpowiedzialność. Przysługuje ona obojgu rodzicom i obejmuje prawo i obowiązek wychowywania dziecka, troski o jego rozwój, zdrowie, edukację oraz zabezpieczenie interesów majątkowych i osobistych. Gdy rodzice żyją w rozłączeniu – po rozwodzie, separacji czy po prostu nie pozostają w związku – wykonywanie władzy rodzicielskiej może nastręczać trudności. Zwłaszcza wtedy, gdy pojawiają się decyzje, które zgodnie z prawem wymagają wspólnej zgody obojga rodziców.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie wymienia katalogu takich decyzji w sposób zamknięty, ale zawiera kluczowy przepis, który mówi, że „o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie” (art. 97 § 2). Oznacza to, że wszędzie tam, gdzie dana decyzja wpływa w sposób istotny na życie dziecka – niezależnie od tego, czy chodzi o zdrowie, edukację, tożsamość czy miejsce pobytu – oboje rodzice powinni mieć możliwość wypowiedzenia się i wyrażenia zgody.
Jedną z najczęściej pojawiających się w praktyce sytuacji wymagających zgody obojga rodziców jest wybór lub zmiana szkoły. Zapisanie dziecka do konkretnej placówki, przeniesienie do innej szkoły, a także decyzja o nauczaniu domowym – każda z tych spraw ma realny wpływ na codzienne życie dziecka, jego otoczenie rówieśnicze, rytm dnia i styl edukacji. To nie są wybory, które można traktować jako „sprawy bieżące” – dlatego też powinny być podejmowane wspólnie. W sytuacji braku porozumienia – rozstrzyga sąd.
Bardzo podobnie wygląda kwestia związana ze zdrowiem dziecka. Rodzice mają obowiązek dbać o zdrowie fizyczne i psychiczne dziecka, ale nie oznacza to, że jeden z nich może samodzielnie decydować o leczeniu, operacjach czy terapii. Wszelkie istotne zabiegi – w tym hospitalizacja, interwencje chirurgiczne, a nawet szczepienia – wymagają zgody obojga opiekunów. Wyjątkiem są sytuacje nagłe, zagrażające życiu lub zdrowiu dziecka – wtedy lekarz może podjąć decyzję samodzielnie, działając w stanie wyższej konieczności. W praktyce jednak coraz częściej zdarza się, że jeden z rodziców nie wyraża zgody np. na szczepienia albo leczenie psychiatryczne dziecka, co skutkuje koniecznością interwencji sądu rodzinnego.
Do grupy decyzji wymagających jednomyślności należy również wniosek o wydanie paszportu lub dowodu osobistego. Organy administracyjne – np. urząd wojewódzki czy urząd miasta – wymagają obecności obojga rodziców lub ich pisemnej zgody, a jeśli taka zgoda nie zostanie wyrażona, nie wydadzą dokumentu. To istotne zwłaszcza w kontekście planowanych wyjazdów zagranicznych dziecka, zarówno turystycznych, jak i edukacyjnych. Wyjazd dziecka poza granice kraju bez zgody drugiego rodzica – zwłaszcza jeśli trwa dłużej lub następuje bez zamiaru powrotu – może zostać potraktowany jako tzw. uprowadzenie rodzicielskie. W takich przypadkach możliwa jest interwencja sądu oraz działania na podstawie Konwencji Haskiej.
Innym obszarem, który często rodzi konflikty, są decyzje dotyczące tożsamości dziecka – zwłaszcza jego imienia i nazwiska. Wszelkie zmiany w tym zakresie – np. nadanie drugiego imienia, zmiana nazwiska po rozwodzie, dostosowanie nazwiska do obcojęzycznego brzmienia – wymagają wyraźnej zgody obojga rodziców. W razie jej braku sprawa trafia do sądu, który ocenia, co w danym przypadku leży w najlepiej pojętym interesie dziecka.
Zmiana miejsca zamieszkania dziecka to kolejna decyzja, która wymaga wspólnego działania rodziców. I nie chodzi tu o zwykłą przeprowadzkę „dwie ulice dalej”, ale o zmianę, która wpływa na środowisko wychowawcze dziecka – jego szkołę, otoczenie rówieśnicze, dostęp do drugiego rodzica. Przeniesienie się z dzieckiem do innego miasta, województwa, a tym bardziej za granicę – bez zgody drugiego rodzica – może zostać uznane za działanie sprzeczne z prawem. Także w tych przypadkach, gdy tylko jeden z rodziców sprawuje bezpośrednią opiekę na co dzień, nie oznacza to, że może samodzielnie decydować o zmianie miejsca zamieszkania dziecka.
Istotne decyzje obejmują również kwestie związane z wychowaniem religijnym dziecka. Wybór wyznania, zgoda na chrzest, przystąpienie do komunii, uczestnictwo w lekcjach religii lub etyki – to wszystko mieści się w kategorii spraw światopoglądowych, które powinny być podejmowane wspólnie. Co więcej, sądy coraz częściej są proszone o rozstrzyganie sporów, gdzie jeden z rodziców domaga się np. zakazu uczęszczania dziecka na lekcje religii w szkole, a drugi sprzeciwia się wychowaniu dziecka w danym wyznaniu.
Wreszcie, katalog decyzji wymagających zgody może obejmować również mniej oczywiste kwestie, jak udział dziecka w reklamach, kampaniach medialnych, programach telewizyjnych czy w zawodach sportowych o podwyższonym ryzyku. Decyzje tego typu również mogą mieć istotny wpływ na dobro dziecka, jego rozwój psychiczny i społeczny, a także bezpieczeństwo. W związku z tym wymagają wspólnego stanowiska rodziców.
W sytuacji, gdy rodzice nie są w stanie się porozumieć, każde z nich ma prawo zwrócić się do sądu opiekuńczego o wydanie rozstrzygnięcia. Sąd, rozważając taką sprawę, zawsze kieruje się dobrem dziecka, a nie interesem jednego z rodziców. W praktyce oznacza to, że sąd może np. wyrazić zgodę na wydanie paszportu mimo sprzeciwu ojca, jeśli uzna, że wyjazd do rodziny za granicą nie narusza dobra dziecka i nie stanowi ryzyka uprowadzenia.
Wspólne sprawowanie władzy rodzicielskiej wiąże się z koniecznością uzgadniania decyzji, które mają znaczenie dla przyszłości dziecka. Takie decyzje obejmują m.in. wybór szkoły, leczenie, wydanie dokumentów tożsamości, zmianę nazwiska czy wyjazd za granicę. Brak porozumienia nie oznacza jednak impasu – w takich sytuacjach pomocą służy sąd rodzinny. Choć może się wydawać, że wymóg zgody drugiego rodzica to utrudnienie, w rzeczywistości jest to ochrona – przede wszystkim dziecka, ale też równowagi pomiędzy prawami obojga rodziców.
Jeśli znajdujesz się w sytuacji, w której nie możesz dojść do porozumienia z drugim rodzicem w ważnej sprawie dotyczącej dziecka – warto skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w prawie rodzinnym. Odpowiednio przygotowany wniosek do sądu i świadoma argumentacja zwiększają szanse na szybkie i korzystne rozstrzygnięcie.
