Zakładam, że doskonale już wiecie, że przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.
Pewnie również już wiecie, że przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Zapewne wiadomym jest Wam, że przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.
A także, że przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.
Jeżeli tego wszystkiego nie wiecie, to możecie to wszystko szybko nadrobić czytając o tym w moich wcześniejszych artykułach, które są publikowane na blogu – ZACHOWEK – PRAWO SPADKOWE.
W szczególności polecam artykułu bezpośrednio związane z niniejszym tematem, tj. „Darowizna nie uchroni Cię od wypłaty zachowku”, „Spadek po rodzicach – co w przypadku gdy wcześniej przekazali wszystko w darowiźnie.”
A w tym artykule będzie o czymś, czego zapewne nie wiecie…
Przynajmniej tak mi się wydaje, ponieważ jestem o to pytany na co drugiej konsultacji prawnej dotyczącej zachowku.
W czym rzecz?
Zwykle wygląda to tak:
– Panie Mecenasie, czytałem Pana artykuł odnośnie możliwości doliczenia darowizny do spadku. Wiem, że mogę to zrobić. Mam jednak inny problem…
– Jaki? – pytam się z zaciekawieniem.
– Mój brat, który otrzymał darowiznę zdążył ją przekazać na swojego syna. Czy w związku z tym mogę żądać doliczenia do spadku darowizny, której zobowiązany do zapłaty zachowku już nie posiada?
I na to właśnie pytanie postaram się Wam w tym tekście odpowiedzieć.
Doliczenie darowizny do spadku
Standardowo, aby klarownie objaśnić temat, posiłkował się będę sprawą, która prowadzona był przed jednym z Sądów Okręgowych, a która finał swój znalazła w Sądzie Najwyższym.
Wyrokiem z dnia 28 maja 2014 r. Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego Pana Andrzeja na rzecz powódki Pani Barbary kwotę 33.950 zł z ustawowymi odsetkami tytułem zachowku, a w pozostałym zakresie powództwo oddalił i zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 3.000 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.
Sąd Okręgowy ustalił, iż w dniu 2 września 2005 r. zmarł spadkodawca Pan Ferdynand. Do kręgu spadkobierców ustawowych po nim należą: żona oraz dzieci Andrzej, Barbara i Ignacy.
Spadkodawca pozostawił dwa testamenty notarialne, w których każdorazowo do całości spadku powołał syna Andrzeja oraz wydziedziczył dzieci z pierwszego małżeństwa, tj. Barbarę i Ignacego.
Postanowieniem z dnia 29 grudnia 2006 r. Sąd Rejonowy stwierdził, iż spadek po Ferdynandzie nabył w całości syn Andrzej, na podstawie testamentu.
W dniu 4 października 1996 r. spadkodawca wraz z żoną Alicją darowali synowi Andrzejowi stanowiące ich współwłasność nieruchomości w postaci: działki zabudowanej domem mieszkalnym i budynkami gospodarczymi oraz działki niezabudowanej o nr 184/10.
Pozwany poczynił na nieruchomość zabudowaną nakłady o wartości 186.198 zł. Łączna wartość nieruchomości objętych darowizną wynosi 477.797 zł, a po odjęciu poczynionych przez pozwanego nakładów – 271.599 zł.
W skład spadku nie wchodzą inne nieruchomości, ruchomości, czy oszczędności, a substrat zachowku ogranicza się do wartości darowizn poczynionych przez spadkodawcę na rzecz spadkobiercy testamentowego.
Sąd Rejonowy uznał, iż wydziedziczenie powódki było nieskuteczne, a jej udział spadkowy, jako córki spadkodawcy, zgodnie wynosiłby 1/4 część spadku, co oznacza, iż należny jej zachowek wynosi połowę udziału spadkowego (1/8).
Mając na względzie, iż przy obliczaniu zachowku uwzględnia się darowizny dokonane przez spadkodawcę Sąd Rejonowy wliczył do substratu zachowku kwotę 271.599 zł odpowiadającą wartości darowanych nieruchomości, po odliczeniu poczynionych przez pozwanego nakładów.
Wobec ustalenia, iż nieruchomości objęte darowizną wchodziły w skład wspólności majątkowej małżeńskiej spadkodawcy i jego żony Alicji, przyjął, iż substrat zachowku stanowi 1/2 z kwoty 271.599 zł, czyli 135.799,50 zł, z czego powódce przysługuje 1/8 (16.974,93 zł).
Ustalając wartość darowizn i nakładów poczynionych przez pozwanego oparł się na opinii biegłego z zakresu budownictwa ogólnego i szacowania nieruchomości podkreślając, iż strony jej nie kwestionowały, a biegły sporządził opinię w sposób rzetelny i nie budzący żadnych zastrzeżeń.
Od powyższego rozstrzygnięcia apelację wniósł pozwany zaskarżając wyrok Sądu Okręgowego w części, ponad kwotę 16.361,19 zł oraz w zakresie dotyczącym rozstrzygnięcia o kosztach postępowania (punkt 3), domagając się jego zmiany poprzez zasądzenie na rzecz powódki zachowku w kwocie 16.361,19 zł, a w pozostałej części oddalenie powództwa.
W apelacji podniesiono wadliwe ustalenie, iż w skład substratu zachowku może wchodzić jedna z działek o nr 184/10 o wartości 29.820 zł, skoro już w 1998 r. była ona przedmiotem dalszej darowizny dokonanej przez pozwanego na rzecz swojego syna Mariusza.
Ponadto, zarzucono, iż Sąd Okręgowy błędnie obliczył należny powódce zachowek na kwotę 33.950 zł, podczas gdy prawidłowo przeprowadzone operacje rachunkowe prowadzą do wniosku, iż powinien on wynosić 16.361,19 zł.
Wyrokiem z dnia 28 stycznia 2015 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację. Podzielił ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy, przyjmując, iż skarżący nie wykazał jakoby działka 184/10 od 1998 r. nie mogła być uwzględniona w substracie zachowku.
Pozwany wniósł o stwierdzenie niezgodności z prawem powyższego wyroku w całości, zarzucając naruszenie art. 991 § 1 KC poprzez nieprawidłowe obliczenie przysługującego powódce zachowku, art. 993 KC poprzez uwzględnienie przy ustaleniu wysokości zachowku wartości działki 184/10, podczas gdy jej właścicielem od 1998 r. jest jego syn Mariusz.
Możliwość zaliczenia darowizny, której obdarowany już nie posiada
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zachowek ustala się w ten sposób, że substrat zachowku składający się ze stanu czynnego spadku z doliczonymi darowiznami mnoży się przez ułamek, który wyraża udział stanowiący podstawę do obliczenia zachowku, określony zgodnie z art. 991 w związku z art. 931 § 1 KC.
Już bazując na wyliczeniach dokonanych przez Sąd Okręgowy, było jasne, iż Sąd ten po ustaleniu ostatecznie substratu zachowku na kwotę 135.799,50 zł, a ułamku stanowiącego podstawę wyliczenia zachowku na 1/8 nie mógł uzyskać zasądzonej z tytułu zachowku kwoty 33.950 zł, a jedynie kwotę 16.974,93 zł.
Jeżeli chodzi natomiast o możliwość wliczenia do substratu zachowku wartości działki 184/10 to była ona uzależniona od przyjęcia, iż w dacie darowizny spadkodawca był właścicielem tej działki, bez znaczenia natomiast jest, czy przedmiot darowizny nadal wchodzi w skład majątku obdarowanego.
Autorem tekstu jest radca prawny Piotr Woś – specjalista od prawa spadkowego (Adwokat Kraków)
Chcesz skonsultować swoją sprawę – umów się na spotkanie dzwoniąc pod nr tel.: 12 411 05 94,
bądź wejdź na naszą stronę i skorzystaj z PRAWNICZEJ KONSULTACJI TELEFONICZNEJ.
