Dopuszczalne jest ustanowienie służebności drogi koniecznej na rzecz nieruchomości stanowiącej samodzielny lokal mieszkalny.
Zasada wynikająca z art. 145 § 1 zdanie drugie k.c., zgodnie z którą ustanowienie drogi koniecznej powinno nastąpić przez grunt, który był przedmiotem czynności prawnej, nie ma charakteru bezwzględnej, co wynika z samej treści tego przepisu, w którym użyto sformułowania „o ile jest to możliwe”.
W każdym wypadku, a więc także takim, o jakim stanowi ten przepis, rozważenie wariantu drogi koniecznej wynikającej z zastosowania art. 145 § 1 zdanie drugie k.c. wymaga oceny jej przebiegu w płaszczyźnie interesu społeczno-gospodarczego, a więc art. 145 § 3 k.c. znajduje tu także zastosowanie.
Jeżeli zatem przeprowadzenie drogi koniecznej przez grunt, który był przedmiotem czynności prawnej, powodowałoby dla tego gruntu znacznie większy uszczerbek niż dla innego gruntu, to z punktu widzenia interesu społeczno-gospodarczego nie byłoby dopuszczalne przeprowadzenie drogi koniecznej przez grunt, który był przedmiotem czynności prawnej, i droga musiałaby być przeprowadzona przez inny grunt.
Orzeczenie sądu określające przebieg drogi koniecznej przez budynek nie eliminuje konieczności uzyskania, o ile wynika to z odrębnych przepisów, stosownego pozwolenia na przebudowę obiektu budowlanego.
Dopuszczalne jest ustanowienie służebności drogi koniecznej na rzecz nieruchomości stanowiącej samodzielny lokal mieszkalny przebiegającej w obrębie budynku wzniesionego na gruncie nieruchomości sąsiedniej (obciążonej).
W postanowieniu ustanawiającym drogę konieczną można zawrzeć odpowiednie nakazy i zakazy pozwalające na wykonanie ustalonego przebiegu drogi koniecznej.
Dotychczas w orzecznictwie dopuszczono możliwość ustanowienia drogi koniecznej przez otwarty przejazd pod budynkiem czy przestrzeń w stodole przeznaczoną do przejazdu wyznaczoną wrotami (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2008 r., III CSK 328/07, Mon. Prawn. 2008, nr 8, s. 397).
Natomiast w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 1999 r., II CKN 259/98, dopuszczono możliwość obciążenia służebnością gruntową na rzecz właściciela nieruchomości szczególnej, stanowiącej wyodrębniony prawnie lokal, innej nieruchomości tego samego rodzaju, więc nie tylko nieruchomości gruntowej.
W przypadku zwartej zabudowy, zwłaszcza miejskiej, niekiedy nie istnieje inna możliwość zapewnienia odpowiedniego dostępu do drogi publicznej, jak w przestrzeni prowadzącej przez budynek znajdujący się na nieruchomości sąsiedniej przyległej do drogi publicznej.
Wprawdzie w art. 145 § 1 i 2 k.c. użyto pojęcia gruntu w odniesieniu do nieruchomości, która ma zostać obciążona służebnością drogi koniecznej, ale pojęcia tego nie można wykładać ściśle, lecz funkcjonalnie, z uwzględnieniem celu gospodarczego regulacji dotyczącej drogi koniecznej, co pozwala na przyjęcie, że nie jest wyłączona możliwość ustanowienia służebności drogi koniecznej przebiegającej przez budynek znajdujący się na nieruchomości sąsiedniej (obciążonej), który – zgodnie z art. 48 k.c. – stanowi część składową gruntu.
