Zmiana treści służebności – czy jest możliwa?
Jeżeli po ustanowieniu służebności gruntowej powstanie ważna potrzeba gospodarcza, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać za wynagrodzeniem zmiany treści lub sposobu wykonywania służebności, chyba że żądana zmiana przyniosłaby niewspółmierny uszczerbek nieruchomości władnącej.
W „Systemie prawa cywilnego”, wypowiedziano pogląd (nie poparty argumentacją), że „oceny z punktu widzenia ważności potrzeby gospodarczej (art. 291 KC) dokonuje się przy uwzględnieniu głównie dwóch elementów – społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości obciążonej oraz stopnia, w którym uczynienie zadość tej potrzebie przyczyni się do lepszego zaspokojenia określonego interesu społecznego”.
Z kolei w innym opracowaniu zajęto stanowisko, że przepis art. 291 KC ma głównie na względzie interes nieruchomości obciążonej.
Społeczno-gospodarcze przeznaczenie tej nieruchomości stanowi podstawową przesłankę oceny, czy powstała po ustanowieniu służebności potrzeba gospodarcza nieruchomości obciążonej jest potrzebą ważną.
Otóż społeczno-gospodarcze przeznaczenie własności jest jednym z wyznaczników treści wymienionego prawa (art. 140 KC).
W odniesieniu do indywidualnej własności gospodarstwa rolnego społeczno-gospodarcze przeznaczenie tego prawa sprowadza się do takiego ukształtowania jego treści, że obejmuje ona obowiązek prowadzenia gospodarstwa rolnego zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki.
Z kolei interesowi społeczno-gospodarczemu odpowiada ustanowienie służebności gruntowej o tyle, o ile zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej (art. 285 § 2 KC) przewyższa uszczerbek wynikły ze zmniejszenia użyteczności nieruchomości obciążonej.
W tym właśnie sensie została podkreślona konieczność uwzględnienia interesu społeczno- gospodarczego przy przeprowadzeniu drogi koniecznej (art. 145 § 3 KC).
W myśl art. 291 KC, do zmiany sposobu wykonywania służebności gruntowej może dojść tylko za wynagrodzeniem.
Wysokość wynagrodzenia określa wywołane zmianą sposobu wykonywania służebności umniejszenie dotychczasowych uprawnień właściciela nieruchomości władnącej, liczone, ponieważ chodzi o uszczuplenie prawa bezterminowego, przez długoletni okres.
Zazwyczaj określa się wynagrodzenie w wysokości odpowiadającej umniejszeniu, o którym mowa, przez okres 25 lat, chyba że okoliczności sprawy przemawiają za przyjęciem okresu krótszego lub dłuższego.
Opracowano na podstawie wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna z dnia 20 lutego 1985 r. (III CRN 364/85)
