Wydziedziczenie a zachowek
Skuteczność roszczenia zachowkowego bez wątpienia jest ściśle powiązane z kwestią wydziedziczenia.
Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Pamiętać jednak trzeba, że przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu.
Jakie są skutki wydziedziczenia?
Skutki wydziedziczenia w kontekście zachowku
Większość z moich Klientów zakłada, że wydziedziczenie powoduje pozbawienie prawa do zachowku nie tylko wydziedziczonego, ale również wszystkich z jego linii dziedziczenia.
A to błąd!
Dlaczego?
Bo, o ile skuteczne wydziedziczenie rzeczywiście pozbawia wydziedziczonego prawa do zachowku, o tyle powoduje jednocześnie nabycie tego prawa przez jego zstępnych (dzieci).
Co ważne, staje się to to ich własnym prawem do zachowku, a nie prawem dziedziczonym po swoim poprzedniku.
Ma to kolosalne znaczenie z uwagi na wymiar zachowku, ponieważ nie można wykluczyć, że zachowek dla dalszych zstępnych będzie wyższy niż zachowek dla wydziedziczonego, choćby z uwagi na fakt, że udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczania zachowku jest większy dla zstępnych małoletnich albo niezdolnych do pracy.
Po więcej informacji w tym temacie odsyłam do artykułu pt.: „Zachowek – jak ustalić jego wysokość i obliczyć wartość?”, a także do artykułu pt.: „Zachowek – najczęściej zadawane pytania”
A wszystko do wynika wprost z normy prawnej zawarte w kodeksie cywilnym, która stanowi, że „Zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.”
Aby zobrazować jak to wygląda w praktyce poniżej przedstawię sprawę, która odbyła się przed Sądem Okręgowym w analogicznej sytuacji.
Przyznanie prawa do zachowku dzieciom wydziedziczonego
Spadkodawca Pan Andrzej zmarł w dniu 5 listopada 2007 r. Był wdowcem. Był trzykrotnie żonaty. Z pierwszego małżeństwa miał jedno dziecko – matkę powodów Panią Danutę.
Z pozostałych małżeństw nie posiadał potomstwa. W chwili śmierci był żonaty z pozwaną Panią Grażyną.
Spadkodawca w dniu 7 grudnia 2000 r. przed notariuszem sporządził testament, w którym do całości spadku powołał żonę, tj. pozwaną Panią Grażynę.
Równocześnie wydziedziczył córkę Panią Danutę, podając iż powodem wydziedziczenia jest to, że córka od ponad 20 lat nie utrzymywała z nim kontaktów i starała się o jego ubezwłasnowolnienie z powodu alkoholizmu, po to by pozbawić go majątku, wobec czego nie spełniała wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
W dniu 14 stycznia 2008 r. Pani Grażyna złożyła wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po Panu Andrzeju na podstawie testamentu.
Postanowieniem Sądu Rejonowego z dnia 29 lipca 2010 r. spadek po Andrzeju zmarłym 5 listopada 2007 r. na podstawie testamentu notarialnego z dnia 7 grudnia 2000 r. nabyła wdowa Pani Grażyna w całości.
Gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego, doszliby do dziedziczenia zstępni wydziedziczonego.
W związku z wydziedziczeniem w testamencie przez spadkodawcę jego córki Danuty, uprawnionymi do dziedziczenia ustawowego byliby jej trzej synowie występujący w niniejszej sprawie w roli powodów. Przy czym jeden z nich, był osobą trwale niezdolną do pracy.
W skład spadku po Panu Andrzeju wchodziła nieruchomość zabudowana domem jednorodzinnym wraz z budynkiem gospodarczym, a wartość rynkowa całej nieruchomości według stanu na dzień śmierci spadkodawcy, tj. 5 listopada 2007 r. wynosiła 481.558 zł.
Zgodnie z art. 991 § 1 KC zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
Uprawnienie do zachowku oparte jest na istnieniu bliskiej więzi rodzinnej między spadkodawcą a uprawnionym. Dlatego też ustawa zakreśla krąg uprawnionych podmiotów stosunkowo wąsko. Zgodnie z art. 991 § 1 KC są to jedynie zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami nie dochodzą do dziedziczenia osoby, które zostały uznane za niegodnych, małżonek wyłączony od dziedziczenia w trybie, małżonek, w stosunku do którego orzeczono separację, wydziedziczone przez spadkodawcę w testamencie, osoby które odrzuciły spadek oraz takie, które zawarły umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia.
W takich sytuacjach, zgodnie z ustawą, dochodzą do dziedziczenia zstępni niegodnego, wydziedziczonego, osoby, która odrzuciła spadek, a gdy chodzi o zrzekającego się dziedziczenia, zstępni tacy dochodzą do dziedziczenia jedynie wówczas, gdy z umowy wynika, że zrzeczenie się ich nie obejmuje.
Osoby takie zatem stają się uprawnionymi do zachowku.
W związku z wydziedziczeniem w testamencie przez spadkodawcę jego córki Danuty uprawnionymi do zachowku stali się jej trzej synowie występujący w niniejszej sprawie w roli powodów.
W toku postępowania pozwana kwestionowała co do zasady roszczenia powodów twierdząc, że powodowie będący synami wydziedziczonej córki spadkodawcy, nie mogą wystąpić w stosunku do niej z żądaniem zapłaty z tytułu zachowku.
Sąd Okręgowy nie podzielił jednak stanowiska pozwanej powołując się na przepis art. 1011 K.C. który stanowi, że „Zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.”
W związku z powyższym Sąd uwzględnił powództwo i zasądził żądaną kwotę zachowku.
Prawidłowość powyższego stanowiska została potwierdzona następczo również przez Sąd Apelacyjny, gdyż pozwana złożyła odwołanie, które jednak zostało oddalone jako całkowicie bezzasadne.
Autorem tekstu jest radca prawny Piotr Woś – specjalista od prawa spadkowego (Adwokat Kraków)
Chcesz skonsultować swoją sprawę – umów się na spotkanie dzwoniąc pod nr tel.: 12 411 05 94,
bądź wejdź na naszą stronę i skorzystaj z PRAWNICZEJ KONSULTACJI TELEFONICZNEJ.
