Przedawnienia roszczenia w sprawie o zachowek to temat wydawać się by mogło prosty, bo przepis nie jest zbyt skomplikowany.
Niestety w polskim prawie nigdy nic nie jest proste.
Art. 1007 k.c.
1. Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.
2. Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.
Jak widać, co do zasady roszczenie o zachowek przedawnia się w terminie lat 5.
Ale od kiedy ten termin liczyć? I kogo on dotyczy?
Już na początku rzuca się w oczy, że przepis regulujący przedawnienie roszczenia zachowkowego składa się z dwóch paragrafów. Należy w związku z tym założyć, że będzie dotyczył co najmniej dwóch różnych sytuacji.
Przedawnienie zachowku przy testamencie i po darowiźnie
Paragraf pierwszy dotyczy klasycznej sytuacji, w której doszło do dziedziczenia testamentowego, i w której uprawnionymi do zachowku są spadkobiercy ustawowi nie uwzględnieni w tymże testamencie.
(Zasady dochodzenia roszczenia w takiej sytuacji zostały przeze mnie opisane wcześniej we wpisie pt. „Zachowek – najczęściej zadawane pytania”)
Paragraf drugi dotyczy roszczenia przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanej od spadkodawcy darowizny.
(O zasadach dochodzenia tego rodzaju roszczenia pisałem wcześniej w co najmniej kilku wpisach np. „Darowizna nie uchroni Cię od wypłaty zachowku”, „Spadek po rodzicach – co w przypadku gdy wcześniej przekazali wszystko w darowiźnie.”, „Darowizna po 10 latach a sprawa zachowku”)
W obu przypadkach ustawodawca przewidział 5 letni okres przedawnienia roszczenia zachowkowego, jednakże rozpoczęcie ich liczenia następuje w różnym czasie.
Pozornie proste, prawda?
Nie zapominajcie jednak o tym co napisałem na początku – w polskim prawie nigdy nic nie jest proste!
Mając na uwadze powyższy podział, moja analiza zostanie wykonana w analogiczny sposób, tj. część pierwsza dotyczyć będzie sytuacji przewidzianej w paragrafie pierwszym, a część druga tyczyć się będzie paragrafu drugiego.
Przedawnienie roszczenia zachowkowego przeciwko spadkobiercy testamentowemu
Ok, zaczynamy od pierwszego przypadku, czyli sytuacji, w której spadkobierca ustawowy został pominięty w spadkobraniu z uwagi na powołanie do spadku innej osoby w drodze testamentu.
Oczywiście nie zapominamy, że zawsze jest te 5 lat!!! Niech nam to zawsze gdzieś tam w głowie siedzi.
Jednakże, jak już pamiętamy o terminie, to naturalnie rodzi się pytanie, od kiedy go liczymy?
Powołując się na doświadczenia pracy w Kancelarii, oświadczam Wam, że ogromna większość z Was jest w wielkim błędzie!
Dlaczego?
Ponieważ zakładacie, że termin 5 lat do przedawnienia roszczenia liczy się od śmierci spadkodawcy.
Otóż nie!!!
Wrócicie teraz do treści przepisu. Celowo go przekopiowałem w całości. Na końcu paragrafu pierwszego odnajdziecie przyczynę Waszego błędu.
Co tam jest napisane?
„…od ogłoszenia testamentu.”
A teraz zastanówcie się i odpowiedzcie sobie na pytanie: czy data ogłoszenia testamentu może być kiedykolwiek zbieżna z datą śmierci spadkodawcy?
Może…, ale to bardzo teoretycznie. Faktycznie zaś – nigdy!!!
Jaki to ma znaczenie w sprawie? ‘
Otóż, ogromne!!!
Bo dopiero od tego momentu rozpoczyna bieg 5 letni termin przedawnienia roszczenia o zachowek.
Nie trudno sobie przy tym wyobrazić, że pomimo, iż od śmierci spadkodawcy upłynęło już powiedzmy 10 lat, roszczenie o wypłatę zachowku wciąż może być w pełni zasadne dlatego, że strony zainteresowane zaniechały ogłoszenia testamentu.
Dla zainteresowanych, poniżej przedstawiam kilka przykładowych orzeczeń dotyczących tej kwestii.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 9 kwietnia 2015 r.
„Według treści art. 1007 § 1 KC ustawodawca wiąże początek biegu terminu przedawnienia z ogłoszeniem testamentu. W razie kilku testamentów, termin ten biegnie od ogłoszenia testamentu, z którym uprawniony do zachowku wiąże swoje roszczenie wobec danej osoby.”
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 10 listopada 2016 r.
„Początek biegu terminu przedawnienia roszczenia z tytułu zachowku zgodnie z art. 1007 § 1 KC należy wiązać wyłącznie z otwarciem i ogłoszeniem testamentu bez względu na jakiekolwiek okoliczności natury zewnętrznej.”
Skoro już wiecie jak ważne i istotne z punktu widzenia dochodzenia roszczenia zachowkowego jest ogłoszenie testamentu, to pewnie zastanawiacie się jak tego dokonać?
Nie martwcie się, nikt Wam nie będzie kazał wykrzykiwać treści testamentu na najbliższym miejskim rynku.
Procedura ta została opisana w kodeksie postępowania cywilnego i wygląda w sposób następujący:
- sąd albo notariusz otwiera i ogłasza testament, gdy ma dowód śmierci spadkodawcy. O terminie otwarcia i ogłoszenia nie zawiadamia się osób zainteresowanych, jednakże mogą one być obecne przy tej czynności;
- gdy złożono kilka testamentów jednego spadkodawcy, otwiera się i ogłasza wszystkie, a na każdym z nich czyni się wzmiankę o innych;
- w protokole otwarcia i ogłoszenia testamentu opisuje się jego stan zewnętrzny oraz wymienia się jego datę, datę złożenia i osobę, która testament złożyła. Na testamencie zamieszcza się datę otwarcia i ogłoszenia;
- o dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu sąd spadku albo notariusz zawiadamia w miarę możności osoby, których rozrządzenia testamentowe dotyczą, oraz wykonawcę testamentu i kuratora spadku. Notariusz niezwłocznie zawiadamia o tym sąd spadku, przesyłając odpis sporządzonego protokołu.
Podsumowując, 5 letni termin jest ważny, ale bez wątpienia to od kiedy zaczynamy go liczyć jest jeszcze ważniejszy.
Przedawnienie roszczenia zachowkowego przeciwko obdarowanemu
Przejdźmy teraz do drugiego przypadku, czyli do sytuacji, w której na skutek poczynionych przez spadkodawcę darowizn, ustawowy spadkobierca nie może otrzymać należnego mu zachowku, w związku z czym zmuszony jest zwrócić się o jego wypłatę do obdarowanego.
Z jakim terminem przedawnienia mamy do czynienia, to już pewnie pamiętacie?
Tak – 5lat !!!
A od jakiego momentu zaczynamy go w tym przypadku liczyć?
Ponownie odsyłam do wyżej podanego przepisu, tym razem do paragrafu drugiego.
Co tam jest napisane?
„…od otwarcia spadku.”
Co to oznacza?
W polskim prawie cywilnym otwarcie spadku następuje w chwili śmierci spadkodawcy.
Czyli, że rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia następuje w chwili śmierci spadkodawcy. Bez wątpienia jest to okoliczność całkowicie obiektywna, niezależna od zainteresowanych stron.
Wbrew pozorom o przekroczenie terminu przedawnienia w tym przypadku nie jest trudno. Na pewno łatwiej niż w przypadku pierwszym.
Dlaczego?
Ponieważ rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia, poza samą śmiercią spadkodawcy, nie jest uzależnione od żadnych innych okoliczności. W przeciwieństwie do przypadku pierwszego, gdzie poza śmiercią spadkodawcy musi jeszcze nastąpić ogłoszenie testamentu.
Nie ma znaczenia, czy uprawniony dowiedział się o otwarciu spadku, a nawet jeżeli tak, czy też wie o darowiźnie. Przepis nie uzależnia rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia od wiedzy uprawnionego.
Może nie mieć żadnej wiedzy na temat poczynionych darowizn – a czas nieubłaganie biegnie.
W związku z powyższym, nie rzadko dochodzi do sytuacji, w których roszczenie przeciwko obdarowanego przedawniło się, zanim ktokolwiek dowiedział się, że powstało.
Jedno jest pewne, z reguły zawsze termin przedawnienia przewidziany w przypadku drugim upłynie wcześniej niż termin przedawnienia przewidziany w przypadku pierwszym.
Autorem tekstu jest radca prawny Piotr Woś – specjalista od prawa spadkowego (adwokat Kraków)
Chcesz skonsultować swoją sprawę – umów się na spotkanie dzwoniąc pod nr tel.: 12 411 05 94,
bądź wejdź na naszą stronę i skorzystaj z PRAWNICZEJ KONSULTACJI TELEFONICZNEJ.
